Wim Oudshoorn

Je kunt het er nog aan af zien. Als je aanmeert in de havens van Kálymnos, Symi of Kastellórizo vallen de fraaie herenhuizen in neoklassieke stijl meteen op, hoe aangetast sommige ook zijn door de tijd. Het zijn de zichtbare tekens van de voorspoed die deze van nature totaal onvruchtbare eilanden genoten tussen zeg 1850 en 1950. En bedenk dan dat het slechts één product was dat dit economische wonder  tot stand bracht: de Spons. Naast de Krent (het goud van Korinthe) en de Olijfolie (vloeibaar goud) is het een artikel dat de kwalificatie goud (uit de zee) ook ten volle verdient binnen het gamma van de Made-in-Greece-producten. Maar wel oud goud, want sinds de jaren ’70 van de vorige eeuw is de natuurspons door de tijd ingehaald. Duizenden jaren heeft dit ‘eenvoudigste meercellige dier’ de mens gediend, maar zijn synthetische vervanger gunt hem slechts nog een plekje in de luxe badkamer.

De badkamer was ook de plek waar de spons zijn eerste schriftelijk gedocumenteerde opwachting maakt in de Griekse geschiedenis. In de Ilias waste een spongos de harige borstkas van de god Hefaistos. Maar de spongos kon meer. In de Odyssee maakten ‘veelgatige sponzen’ de tafels schoon na de maaltijden van de vrijers in het paleis van Odysseus, ze voorkwamen het schrijnen van wapenrustingen op soldatenlijven, waren behulpzaam bij het schrijven en schilderen, hielpen wonden genezen en één exemplaar, gedrenkt in azijn, depte in het jaar 33 de lippen van Christus. De beste sponzen waren te vinden in het oostelijke Middellandse Zeebekken en daar zaten de Grieken op hun kale eilanden. Hun enige bron van inkomsten was de zee. Handel drijven, vissen en sponzen duiken, dat was wat men hier kon.

Tijdens de Middeleeuwen waren de Frankische ridders, die eeuwenlang grote delen van Griekenland en het Midden-Oosten in bezit hadden en daar kennis hadden gemaakt met de oosterse badcultuur, de grootste afnemers van het product. Na hun verdrijving uit deze gebieden introduceerden zij hun ontdekking in West Europa.

In de loop van de 19^e eeuw werden sponzen een steeds gewilder artikel. De voortschrijdende industrialisering van de westerse wereld deed de vraag ernaar met sprongen stijgen. Ze werden nu ook  gebruikt in machines, in de bouw, in de keramische - en de auto-industrie. Misschien is de sfoungari, zoals de spongos intussen was gaan heten, wel een van de succesvolste Griekse producten aller tijden. 

Van sponsdier tot spons

De spons is weer één van die oude producten waarvan je denkt, hoe hebben onze voorvaderen het voor elkaar gekregen, want wat moet er niet allemaal gebeuren om een spons een spons te laten worden. Hoe hebben ze ontdekt, dat er uit dat grote, zwarte en zwamvormige wezen op de zeebodem uiteindelijk zo’n fijne spons gefabriceerd kon worden?

Lees verder in Lychnari 2011/3 p. 40.